/nieuws/column-knaw-president-marileen-dogterom-iedereen-professor
Vlak voor het einde van het oude jaar mochten wij als bestuur van de KNAW het bestuur van De Jonge Akademie verwelkomen. Zoals ieder jaar bespraken wij de verschillende activiteiten van De Jonge Akademie van het achterliggende jaar en de plannen inclusief begroting voor het nieuwe jaar. Altijd weer een feestje, want De Jonge Akademie bruist van energie en goede ideeën en wij verlaten zo’n vergadering altijd zowel blij en trots als met lichte jaloezie.
Aan het einde van het gesprek kwam de vraag naar boven hoe de KNAW eigenlijk aankijkt tegen het idee om het ius promovendi, ook in de praktijk uit te breiden naar alle begeleiders van promotietrajecten, dus inclusief ud’s, een thema dat al lang op de agenda van De Jonge Akademie staat. Of, zoals al vaker bepleit, onder meer door Kees Storm in zijn oratie Ketens en cirkels, om ud’s, uhd’s en hoogleraren allemaal professor te noemen. En ze dus allemaal of wel of niet een toga te laten dragen. Hoewel de mogelijkheid om het ius promovendi toe te kennen aan uhd’s én ud’s al in 2017 wettelijk is vastgelegd, gaat de ene universiteit daar veel ruimhartiger mee om dan de andere.
Het begeleiden van promovendi is binnen het wetenschappelijk onderzoek naar mijn mening een van de meest wezenlijke dingen die we doen, vaak al vanaf het allereerste begin van een onafhankelijke wetenschappelijke loopbaan. Bij de begeleiding van een promotietraject hoort ook vaak het genereren van ideeën voor dat promotieonderzoek tot de verantwoordelijkheden van de directe begeleider, inclusief de financiering die daarvoor verkregen dient te worden. Sterker nog, we vragen onze beginnende ud’s vaak expliciet om aan te tonen dat zij in staat zijn om al deze verantwoordelijkheden te dragen.
Het resultaat is dat na de promovendus zelf, het vaak de directe begeleider is die het best ingevoerd is in de onderzoeksmaterie. Niet heel logisch dus om vervolgens de eindverantwoordelijkheid van het geheel bij een senior collega neer te leggen die weliswaar veel ervaring met de procedure heeft, maar niet per se meer weet van het onderzoek of meer heeft bijgedragen aan de wetenschappelijke vorming van de promovendus. Voor mij al jarenlang reden genoeg om het ius promovendi veel breder toe te passen, zoals overigens ook al jarenlang het gebruik is in het buitenland. Uiteraard met borging van de kwaliteit van de begeleiding middels het meekijken door anderen, zoals in alle gevallen een goed idee is. Wetenschappelijk onderzoek inclusief het begeleiden van studenten en promovendi is tenslotte teamwork! Zeer waarschijnlijk leidt het toekennen van het ius promovendi aan de directe begeleider zelfs tot een verbetering van de kwaliteit.
Maar er is nog een andere reden. En die gaat over de relatie tussen sociale veiligheid en hiërarchie. Het vasthouden aan het voorbehoud van het ius promovendi aan hoogleraren (en sinds een aantal jaren onder allerlei verschillende strikte voorwaarden aan sommige uhd’s - Technopolis 2022), betekent in feite het in stand houden van een hiërarchische structuur vol afhankelijkheden die om allerlei redenen problematisch is gebleken, en die overigens tot ver in de twintigste eeuw niet bestond. In de zomer van 2022 bracht de KNAW het rapport uit van de commissie Ellemers over Sociale Veiligheid in de Nederlandse Wetenschap. Naar aanleiding daarvan adviseert ook de Adviescommissie Divers en Inclusief Hoger Onderwijs en Onderzoek van het ministerie van OCW om de hiërarchische structuur verder af te vlakken, onder andere door het ius promovendi toe te kennen aan alle wetenschappers die promovendi begeleiden.
Niet alleen zal het wegnemen van onnodige afhankelijkheden helpen de sociale veiligheid te vergroten, het zal ook simpelweg het plezier en de passie van jonge begeleiders van promovendi vergroten. En daar moeten we het voor de kwaliteit van ons toekomstig wetenschappelijk onderzoek toch vooral van hebben.
Kortom, het moge duidelijk zijn, ik ben voor.
