Toekomstbestendig coronabeleid vraagt om actie via doordenken scenario’s

Coronascenario's doordacht; handreiking voor noodzakelijke keuzes verschijnt onder coördinatie van de WRR. De publicatie bouwt voort op de scenariostudie Navigeren en anticiperen in onzekere tijden die de WRR en de KNAW op 2 september 2021 publiceerden. De KNAW-bijdrage over Gedrag en communicatie is opgesteld door een schrijfgroep bestaande uit Andrea Evers, Bas van den Putte, Julia van der Weert en Daniëlle Timmermans. De Jonge Akademie schreef samen met de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) de bijdrage over Wetenschap, Technologie en Innovatie.

Handreikingen voor onzekere coronatoekomst

De volle terrassen doen anders vermoeden, maar het coronavirus is niet weg. Of dit betekent dat de pandemie ons in de komende periode weer in zijn greep krijgt, weten we niet. We weten wel zeker dat we met het virus moeten leren leven. Daarmee staan regering, parlement en samenleving voor een onzekere, complexe en langdurige opgave. Door het doordenken van verschillende scenario's voor het verloop van de COVID-19-pandemie, bieden de adviescolleges hier nu gezamenlijk handreikingen voor. Voor de aanpak van deze opgave draagt de regering regieverantwoordelijkheid. Twee aandachtspunten zijn essentieel:

1. benut de goede tijden om de slechte tijden te doordenken
2. zorg voor een brede maatschappelijke afweging van maatregelen en ontwijk de ingewikkelde keuzes daarbij niet.

We zullen met de aanwezigheid van het coronavirus moeten leren leven. Maar we weten niet hoe het virus zich zal ontwikkelen. Het is daarom belangrijk dat overheid en samenleving voorbereid zijn op verschillende toekomstscenario’s voor het verloop van de pandemie. In de rapportage zijn de volgende vijf scenario’s verder doordacht:

1. verkoudheid
2. griep+
3. externe dreiging
4. continue strijd
5. worst case

Om Nederland te helpen goed voorbereid te zijn, zijn deze scenario's verder uitgewerkt voor verschillende maatschappelijke domeinen en beleidsvragen. Dat levert een breed overzicht op voor domeinen als economie, openbaar bestuur, zorg, onderwijs, cultuur, sport, wetgeving en internationale samenwerking. Ook zijn de scenario’s doordacht op implicaties voor wetenschap en technologie, gedrag en communicatie, mensenrechten maar ook voor kwetsbare groepen in de samenleving, waaronder mensen in gesloten jeugdzorg en gevangenissen. In de uitwerking van de scenario’s doen de organisaties verschillende domein-specifieke aanbevelingen en trekken ze een aantal overkoepelende lessen. Daarnaast volgen uit de studie twee aandachtspunten voor toekomstbestendig coronabeleid.

Benut goede tijden om slechte tijden te doordenken

Nu het aantal coronabesmettingen relatief laag is en andere crises aandacht vragen, bestaat het risico dat er minder aandacht is voor corona. Maar juist in tijden van relatieve kalmte, moet worden geïnvesteerd in de voorbereiding op een onzekere toekomst. Daarbij zijn in ieder geval twee elementen belangrijk:

1. Investeer in wendbaarheid. Ervan uitgaande dat het virus ook in de toekomst de samenleving blijft beïnvloeden, is het noodzakelijk dat men in verschillende domeinen snel en soepel kan schakelen. Wendbaarheid in de toekomst vraagt om investeringen in het heden, zoals een robuuste digitale infrastructuur en in voldoende mogelijkheden voor om- en bijscholing.
2. Ontwikkel juridische en bestuurlijke kaders die geschikt zijn voor verschillende mogelijke ontwikkelingen van de pandemie. Dit zodat ook tijdens momenten waarop de pandemie zich weer ontwikkelt tot een crisis, besluitvorming plaatsvindt binnen bestaande democratische en rechtsstatelijke structuren. Ontwerp 'een gereedschapskist' met wettelijk verankerde maatregelen en bestuurlijke structuren die voor verschillende ontwikkelingen toereikend zijn. Wel moet er op deze gereedschapskist een goed slot zitten, dat er alleen volgens vooraf vastgestelde procedures met democratisch-rechtsstatelijke waarborgen af mag worden gehaald.

Bespreek keuzes open en eerlijk

Het belang van een brede maatschappelijke afweging wordt breed onderschreven in de handreiking. Omdat het virus en de maatregelen iedereen raken, is het belangrijk om die brede impact mee te wegen in beleid. Tegelijkertijd is het van belang om realistische verwachtingen te hebben van zo'n brede maatschappelijke afweging. Het is onmogelijk keuzes te maken waarmee iedereen tevreden is. Toch is het van groot belang om die keuzes niet te ontwijken, stelt de publicatie, maar om ze tijdig en eerlijk te bespreken. Een voorbeeld van zo’n lastige keuze is of een bredere maatschappelijke afweging ertoe kan leiden dat we expliciet kiezen bepaalde maatregelen niet te nemen vanwege de grote maatschappelijke effecten, op dat moment wetende dat de intensive cares zullen overlopen.

Over de scenario’s

Scenario’s zijn schetsen van verschillende plausibele toekomsten die helpen om beter voorbereid te zijn op een toekomst die onzeker is. Het zijn geen voorspellingen, de werkelijkheid zal altijd net anders zijn. Het doordenken van scenario's stelt ons beter in staat om met onverwachte ontwikkelingen in de toekomst om te gaan.

Over deze samenwerking

Om Nederland te helpen goed voorbereid te zijn op toekomstige ontwikkelingen van het coronavirus, heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid het initiatief genomen voor een project waarin de verschillende scenario's nader worden uitgewerkt en de opgaven voor de verschillende maatschappelijke sectoren verder in kaart worden gebracht. Deze gezamenlijke rapportage is tot stand gekomen onder coördinatie van de WRR, in nauwe samenwerking met de Gezondheidsraad, de Raad van State, de Raad voor het Openbaar Bestuur en de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. Daarnaast leverden de volgende organisaties een bijdrage: Adviesraad Internationale Vraagstukken, AWTI, College voor de Rechten van de Mens, KNAW (inclusief De Jonge Akademie), Nederlandse Sportraad, Onderwijsraad, Raad voor Cultuur, Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming en Sociaal-Economische Raad.

Meer informatie

De volledige publicatie is beschikbaar via de website van WRR, zie Coronascenario's doordacht; handreiking voor noodzakelijke keuzes. Hier vindt u ook contactgegevens voor meer informatie.