Wetenschappelijke integriteit

Niets voor niets vormt integriteit dan ook een van de drie kernwaarden van de KNAW. Door middel van een breed scala aan activiteiten maakt zij zich sterk voor goed wetenschappelijk gedrag:

• Zo organiseert de KNAW bijeenkomsten over bijvoorbeeld opdrachtonderzoek en malafide klachten. 
• Daarnaast publiceert zij adviezen over zaken als correct citeren, replicatieonderzoek en de omgang met onderzoeksdata. 
• Ook voor de onder haar verantwoordelijkheid vallende instituten bevordert en bewaakt de KNAW goede onderzoekspraktijken. 
• Op nationaal en internationaal niveau werkt de KNAW nauw samen met andere organisaties om te zorgen voor een hoge integriteitsstandaard bij de beoefening van wetenschap.

Gedragscodes en klachtenprocedures

Samen met UNL en NWO stond de KNAW aan de wieg van de opeenvolgende gedragscodes die vanaf midden jaren ’90 ontwikkeld zijn. Hieruit ontstond ook het systeem van vertrouwenspersonen en commissies wetenschappelijke integriteit (CWI’s) zoals deze tegenwoordig aan de Nederlandse onderzoeksinstellingen zijn ingesteld voor de behandeling van vermoedde integriteitsschendingen. 

Met UNL en NWO richtte de KNAW bovendien het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI) op, dat de mogelijkheid biedt voor onafhankelijke toetsing van integriteitsprocedures aan de aangesloten instellingen. Het zelfstandige secretariaat van het LOWI is bij de KNAW gehuisvest. Zie de infographic voor meer informatie over het Nederlandse systeem voor klachten over wetenschappelijke integriteit.

Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit

De KNAW is een van de opstellers huidige Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit (NGWI 2018). Hierin wordt systematisch uiteengezet welke principes de basis vormen voor integere wetenschap, tot welke normen voor goede onderzoekspraktijken dit leidt en welke maatregelen passen bij het niet-naleven daarvan. Een verschil met de eerdere codes is daarnaast de nadruk op de verantwoordelijkheid van de onderzoeksinstellingen. Deze zorgplichten betreffen niet alleen de zorgvuldige behandeling integriteitsklachten maar ook de preventie van wetenschappelijk wangedrag en het creëren van een werkomgeving die integere wetenschapsbeoefening bevordert.

De NGWI 2018 is expliciet opgesteld als dynamisch document dat aangepast kan worden wanneer wetenschappelijke en/of maatschappelijke ontwikkelingen daarom vragen. In 2023 vindt een evaluatie van de huidige gedragscode plaats. De adviescommissie gaat beoordelen in hoeverre de NGWI 2018 voldoet aan de eisen die momenteel aan een dergelijke code worden gesteld door wetenschap en maatschappij. Tevens wordt de commissie gevraagd om concrete aanbevelingen voor verbetering te doen indien herziening nodig lijkt. De evaluatie wordt mede op verzoek van de minister van OCW uitgevoerd. 

Code belangenverstrengeling

Een specifiek integriteitsthema waar de KNAW zich mee bezighoudt is belangenverstrengeling. Steeds meer onderzoek vindt plaats in opdracht van of in samenwerking met het bedrijfsleven, de overheid en maatschappelijke instanties. De wetenschap is daar ook bij gebaat. Maar door nauwe samenwerking kunnen wetenschappers op verschillende niveaus verweven raken met die partijen en kunnen wetenschappers onderling tegengestelde belangen hebben.

Samen met de Gezondheidsraad, de Federatie Medisch Specialisten, de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst en het Nederlands Huisartsen Genootschap heeft de KNAW een code opgesteld over het omgaan met belangen. De organisaties die deze code hebben ondertekend menen dat belangen zichtbaar en controleerbaar gemaakt moeten worden om oneigenlijke beïnvloeding door belangenverstrengeling te voorkomen. De belangen van deskundigen die deel uitmaken van een wetenschappelijke projectgroep of een adviescommissie kunnen openbaar worden gemaakt door middel van de bij de code behorende belangenverklaring. 

Voor haar adviesfunctie maakt de KNAW hier altijd gebruik van. Om de betrouwbaarheid en het gezag van haar adviezen te waarborgen, vraagt de KNAW alle leden van door haar ingestelde adviescommissies een belangenverklaring te tekenen.

Integriteit internationaal

De KNAW spant zich ook in internationaal verband in voor integere wetenschapsbeoefening. Als lid van All European Academies (ALLEA) is de KNAW mede-auteur van de European Code of Conduct for Research Integrity. De meest recente versie van de ALLEA-code verscheen in juni 2023

Andere internationale organisaties waarbij de KNAW is aangesloten of mee samenwerkt leggen zich eveneens toe op het bevorderen van goed wetenschappelijk gedrag:

• De voorloper van de International Science Council (ISC) was mede-oprichter van de grote conferenties over wetenschappelijke integriteit die sinds 2007 plaatsvinden. Tijdens deze bijeenkomsten worden verklaringen geformuleerd over bijvoorbeeld principes en verantwoordelijkheden die overal in de wetenschap gelden (Singapore statement) en het belang van inclusiviteit en billijkheid ten opzichte van wetenschappers uit alle landen en bevolkingsgroepen (Capetown statement). 
• De InterAcademy Partnerschip (IAP) schreef onder meer een gids voor verantwoorde wetenschapsbeoefening in een globale setting. 
• Het Global Science Forum (GSF), onderdeel van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), publiceert over zaken als best practices voor het bevorderen van integere wetenschap en integriteit en veiligheid in het mondiale onderzoeksecosysteem.